I. Rozwój prawny i terytorialny Parafii
II. Powstanie i rozwój Parafii Wielowieś
III. TERYTORIUM  dzisiejszej Parafii Wielowieś
IV. Dzieje kościoła parafialnego i Parafii   W i e l o w i e ś
V. Kaplice i filie  w  W I E L O W S I
VI.  Warunki demograficzne
VII.  Proboszczowie  

I. Rozwój prawny i terytorialny Parafii

Wieś Wielowieś w powiecie gliwickim, leży około 25 km na północ od miasta Gliwic i około 10 km na północny wschód od starego miasta Toszek, z którym wieś jak i Parafia od  samych  początków aż po nasze czasy była ściśle związana, tak pod względem polityczno - administracyjnym  jak i kościelnym. A Toszek był bowiem w zaraniu dziejów dla wszystkich miejscowości Parafii Wielowieś siedzibą władzy kasztelańskiej. Granice starej kasztelani toszeckiej pokrywały się prawdopodobnie z pierwotnym zasięgiem Dekanatu toszeckiego. Całe to terytorium w przeszłości zawsze należało do Diecezji wrocławskiej i graniczyło kiedyś przez setki lat bezpośrednio z Diecezją krakowską obecnie tworzy ono przygraniczną wschodnią część Diecezji opolskiej i graniczy przez byłe terytoria Parafii Wielowieś, a obecnie przez Parafie Koty i Tworóg z Diecezją katowicką. Miejscowości należące do dzisiejszej Parafii Wielowieś zaliczane są do starych osad górnośląskich, o których wspominają dokumenty już w pierwszym dziesięcioleciu XV wieku. W jednym z tych dokumentów, mianowicie w „Liber fundacionic episcopatus Vratislawiensis”, czyli w księdze Fundacji biskupstwa wrocławskiego z roku 1305 wspomniane są tam po raz pierwszy wszystkie dzisiejsze miejscowości Parafii wielowiejskiej, a więc; Wielowieś, Świniowice, Kieleczka i Odmuchów, za wyjątkiem Czarkowa, który jednak prawdopodobnie już też istniał. Księga ta zawiera spis wszystkich ówczesnych wiosek na Śląsku, które były zobowiązane składać daniny roczne na rzecz wrocławskiej stolicy biskupiej. O Wielowsi dokument ten z 1305 dosłownie tak pisze: „Item in Magna Villa sunt XL mansi parvi decimam in capis de 3-bus triticis siliginis et avenae”. Figuruje tam wprawdzie tylko łacińska nazwa Wielowieś  MAGNA VILLA, bo dokument ten jest pisany w języku łacińskim, lecz kilkadziesiąt lat później pojawia się w dokumentach także polska nazwa „WIELO-WIEŚ", jak i niemiecka „LANGENDORF”.     

II. Powstanie i rozwój Parafii Wielowieś
Kiedy dokładnie powstała Parafia Wielowieś i kto ją erygował, dotąd nie udało się tego stwierdzić. Wprawdzie już w roku 1305 mogłaby istnieć Parafia wielowiejska , bo Wielowieś miała już wtedy dobrze zagospodarowany obszar gminny według niemieckiego prawa, podzielony na 40 łanów, a z podziałem takim łączyło się zwykle w takich wioskach założenie kościoła z wydzieleniem dla jego potrzeb 1 do 2 łanów pola lecz jednak dopiero w roku 1335 pojawia się w dokumentach wzmianka o istnieniu kościoła parafialnego w Wielowsi. Następne wzmianki są z 1376 i 1447. Najstarsza notatka zawarta jest w rejestrze świętopietrza nuncjusza Galharda de Carceribus Parafia Wielowieś figuruje tam jako „Ecclesia de Magna Willa” położona „in Sede Tostensi”, to jest kościół w wielkiej wsi w dekanacie toszeckim. Przed założeniem Parafii w Wielowsi, cała ta okolica prawdopodobnie  należała  do  Parafii Toszek, w Toszku znajdował się co najmniej od połowy XII wieku kościół parafialny pod wezwaniem Św. Piotra , wspomniany w 1201 roku  i aż do wybudowania w roku 1256 parafialnego kościoła w Pyskowicach  pod wezwaniem Św. Pawła, nie było w całej rozległej kasztelani toszeckiej innego kościoła. Wszystkie inne kościoły po okolicznych wsiach powstały po roku 1256.

III. TERYTORIUM  dzisiejszej Parafii Wielowieś
Parafia Wielowieś obejmuje następujące miejscowości: Wielowieś, Czorka - dziś urzędowo Czarków, Świniowice, Odmuchów i Kieleczka. Miejscowości te od samego początku istnienia należą do Parafii Wielowieś, doliczyć do nich należy zaginioną, a raczej wrośnięta w Kieleczkę wieś Niezdrowice (już nieistniejąca). Kieleczka nie cała, ale 2/3 należała do Wielowsi, a 1/3 do Wiśnicza. Przed podziałem Parafii Wielowieś, aż do 1687 roku, należały do wielowiejskiej Parafii rozległe tereny leśne na północno-wschodnich terenach Świniowic, tereny te rozciągały się aż za rzekę Stołę, dawniej zwaną Rybną (widocznie były tam kiedyś ryby) i za rzekę Małapanew.
Sama zaś Wielowieś nie należała ani do majątku państwa toszeckiego, jak swego czasu Świniowice, czy Kieleczka, ani też do braci Schultzendorf, ani do hrabiego Colonne, lecz miała od dawna swoich właścicieli. Według kolejności czasowej, licząc od lat najdawniejszych są nam znani następujący właściciele Wielowsi,
W roku 1496 właścicielką Wielowsi była Anna Gasicka (Casicka),
W roku 1524  Maciej Herczyk odsprzedał zboże  Czarków i część Wielowsi (Hermaniec) Jerzemu Wolff i jego dziedzicom.
 W roku 1574 właścicielem Wielowsi jest Waclaw Wenzel v.Worff, gorliwy protestant.
   W 1679 właścicielem był Karol Paczyński.
    W latach 1700-1757 hrabiowie Verdugo.
W latach 1757-1760 posiadała Wielowieś hrabina von Schack, wdowa po v.Verdugo.
W latach 1760-1779 właścicielem był Ludwig Magnus hrabia v.Schack.
W latach 1779-1789 Johann Benedict v.Groeling, później hrabia Notocki, Henryk Traugott von Holly.
W  1782 Anton von Garnier.
W latach 1829-1848 von Jarotzki , Stiertz , von Wallhofen i du Port.
W 1864 von Kuschel.
W 1887 baron Emil von Durant.
A od 1912 baron Hubert von Durant aż do 1945 roku.

IV. Dzieje kościoła parafialnego i Parafii   W i e l o w i e ś
O pierwszym kościele w Wielowsi nic nie wiemy, z zapisków historycznych wiemy, że w Wielowsi istnieje kościół parafialny w roku 1335. Czy to był pierwszy kościół, czy też już następny, czy był z drzewa czy z kamienia są to niestety znaki zapytania i tematy do poszukiwań historyczno-archeologicznych. Znamy natomiast bardzo dobrze wygląd kościoła parafialnego w Wielowsi z roku 1679, bo zachował się do naszych czasów opis w protokole wizytacyjnym biskupów wrocławskich z roku 1679. Protokoły te wydał drukiem Jugnitz przed 60 laty .Według opisu wizytatora biskupiego był to kościół murowany z kamienia, kryty szyndziołami czyli gontem, w prezbiterium sklepienie, w nawie strop płaski drewniany, wymiary kościoła 44 łokcie długi i 16 łokci szeroki (29,34 m i 10,65 m). Wieża kamienna wysoka z trzema dzwonami. Wokół kościoła cmentarz otoczony murem kamiennym.  W niniejszym sprawozdaniu znajdujemy również szczegółowy opis wnętrza kościoła .
 Kościół wielowiejski, w roku 1679 był pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, ale już wizytacja z roku 1687 jak i 1697 podaje, że kościół w Wielowsi jest pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i to wezwanie pozostało do naszych czasów. Kościół wielowiejski przetrwał w nie zmienionym stanie do XX wieku. W roku 1927 Ks.Chrząszcz w swej Historii Toszka, na stronie 390 pisze o wielowiejskim kościele takie słowa: w porównaniu z rokiem 1679 parafialny kościół w Wielowsi zmienił się o tyle że usunięto sklepienie z prezbiterium, kiedy to nastąpiło autor nie podaje. I dalej pisze o nim tak: „ślady ostrego łuku gotyckiego wskazują na to, że zbudowano kościół w XV wieku" i dalej : „malowidło na drewnie (desce) powstało chyba około 1500 roku", W obecnym kościele parafialnym znajduje  się malowidło na desce ołtarza bocznego po lewej stronie (ołtarz Św. Józefa) datowane 1670 roku "Pokłon Trzech Króli".
 Podobną opinię co do wieku starego kościoła wielowiejskiego wyrażają autorzy publikacji monograficznej „Die Bau und Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz", Wrocław 1943 rok, pod hasłem: Langendorf str. 150, gdzie piszą: „Obecny kościół został wybudowany najprawdopodobniej w XV wieku. Jest opisany w sprawozdaniach wizytacyjnych z roku 1679". I dalej czytamy: „W roku 1934/35 nastąpiło znaczne poszerzenie kościoła o szeroką nawę poprzeczną, nowe prezbiterium i chór” i dalej „na skutek dokonanej w roku 1934 wielkiej przebudowy, kościół zmienił wygląd wewnętrzny i zewnętrzny do tego stopnia, że zatracił się całkowicie jego charakter starego kościoła”. Zmianie uległa również wieża kościoła, w roku 1857 piorun częściowo zburzył starą wieżę, a odbudowana w roku 1860 zmieniła się jej dotychczasowa struktura i wygląd. W dzisiejszym, kościele do starych partii budowlanych należą: prostokątna nawa główna i trzypiętrowa wieża z dwoma skarpami przy wejściu głównym.
 W starym kościele parafialnym znajdowało się i dziś znajduje wiele cennych zabytków sztuki sakralnej. Do zabytków zaliczone są trzy ołtarze, ambona, figury drewniane Ecce Homo, Scena Golgoty, obrazy, krzyże, tabernakulum, monstrancja, kielichy. Paramenty liturgiczne niestety w czasie II wojny zostały zniszczone i wykradzione.  Do zabytków należy również obraz na desce w ołtarzu Św. Józefa, warto jeszcze wspomnieć o obrazie na płótnie w ołtarzu Serca Pana Jezusa, który przedstawia Ukoronowanie N.M.P., pochodzi również z XVII wieku.
Tryptyk Ołtarzowy - sławne dzieło śląsko-czeskiego mistrza malarskiego, przedstawiające zaśnięcie Najświętszej Maryi Panny, był to obraz z gotyckiego Ołtarza Głównego, w późniejszych wiekach usunięto go z ołtarza i z czasem zużyto, nie doceniając jego wartości artystycznej i zabytkowej, służył przez wiele lat jako oszałowanie schodów prowadzących na chór, był tam do 1928 roku, a potem dostał się do Muzeum we Wrocławiu, gdzie przebywa do naszych czasów. Jedno skrzydło tryptyku w 1932 roku Państwowe Muzeum we Wrocławiu odkupiło od pewnego handlarza staroci, taką dziwną drogą kościół wielowiejski pozbył się lekkomyślnie wspaniałego średniowiecznego dzieła sztuki.
 Kościół w Wielowsi posiadał zabytkowe dzwony - ale dziś ich nie ma, obecne cztery zawieszono na wieży w roku 1958 za czasów Ks. Proboszcza Pawła Rudnera , są to: Św. Józef, N.M.P. - Ave Maryja, Św. Michał, Chrystus Król.
 Przed ostatnią wojną znajdował się w ogrodzie na probostwie - jak podaje monografia z 1943 roku: jedna sygnaturka oraz większy dzwon z 1858 roku, nowe odlane w 1935 były zawieszone na wieży, niestety czas wojny przerwał ich żywot, podzieliły los innych zabranych na „armaty". W czasie I wojny zabrano dzwony wspomniane w protokołach wizytacyjnych już nie wróciły do Wielowsi. Przed kościołem pod murem jest zabytkowa przydrożna kaplica Świętego Jana Nepomucena z XVIII wieku, pod niszą jest wpuszczona do muru płaskorzeźba w kamieniu wapiennym, przedstawiająca Chrystusa na Krzyżu, pochodzi z późnego średniowiecza, aż do 1935 roku była wmurowana w zewnętrzną ścianę na trzecim piętrze wieży kościelnej. Na murze okalającym plac kościelny znajduje się mała płaskorzeźba w piaskowcu, przedstawiająca postać nieznanej świętej, z klęczącą u stóp postacią fundatora, pochodzi prawdopodobnie z XVII wieku .
Po II wojnie w 1950 roku, po przybyciu do Wielowsi po śmierci w 1949 roku Ks. Proboszcza Aleksandra Kuroczyka, który dokonał w latach 1934/35 przebudowy kościoła, nowy Proboszcz Ks. Paweł Rudner przeprowadził malowanie surowych jeszcze ścian rozbudowanej świątyni, prace malarskie zostały powierzone mistrzowi malarskiemu Łukaszowi Mrzygłódowi z Nysy wraz z synem, malowidła ścienne wykonane na surowym tynku uległy zniszczeniu, a częściowo odmalowane w 1963 roku przez wielowiejskich malarzy nie zachowały już swego piękna, wartościowe pozostały malowidła na drewnianym stropie nawy głównej i poprzecznej, oraz na sklepieniu prezbiterium.
 Plebania obecna w Wielowsi znajduje się w dobrym stanie, rozbudowana w 1927 roku na starych kamiennych murach  podwyższono parter i pokryto dach dachówką, umiejscowiona jest na północ od kościoła parafialnego po przeciwnej stronie drogi prowadzącej przez Świniowice do Tworoga, zwanej „Starą Wsią”. Przy kościele parafialnym była szkoła i organistówka, szkoła była czynna jeszcze w latach 30, XX wieku, pochodziły te budowle z 1826 roku, po wojnie zaczęły obracać się w  ruinę i zostały rozebrane, zbudowane były z kamienia, pokryte były strzechą, którą zastąpiono w latach 20 obecnego wieku dachówką.
 Na terenie posiadłości kościelnych jest jeszcze dom parafialny którym zamieszkują Siostry Elżbietanki, dom ten został wzniesiony za czasów bytności w Wielowsi Ks. Proboszcza Aleksandra Kuroczyka w latach 20 tego wieku, nie przedstawia wartości historycznej, czy architektonicznej, jest murowany, pokryty dachówką, służy jako dom dla sióstr, w przeszłości był też pomieszczeniem dla przedszkola, które Siostry prowadziły, obecnie jest miejscem nauczania katechizmu dla dzieci  i młodzieży.

V. Kaplice i filie  w  W I E L O W S I
  Na terenie dzisiejszej Parafii Wielowieś znajduje się kaplica publiczna w Świniowicach pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Pan Wincenty Bartoszek, sołtys Świniowic spisał dokumentację całej budowy, a na zakończenie owej dokumentacji skreślił dla potomnych w języku polskim dnia 29 czerwca 1908 roku takie słowa: „Pierwsze wspomnienie o budowie Kaplitzy w Świniowicach pojawiło się na weselu u Marcelina Zubra w 1884 roku pomiędzy starostami Piotrem Kalusem i Wincentym Bartoschkiem. Pierwszy protokół o ofiarach na budowę kaplicy spisał nauczyciel z Potempy Kaluza w 1885 roku, 4 stycznia, wtedy podjęto zobowiązanie składania ofiar zagonowych. 7 lipca  1901 dokończono za pomocą Bożą podjętego dzieła i poświęcono budynek na Chwałę Bożą. Poświęcenia dokonali Przewielebny Ks. Cigler z Schieroth, Pan Dziekan Lebek z Wischnitz, biskupi sekretarz Przewielebny Pan Ks. Gans z Wielowsi".
  Kaplica po niewielkich  zmianach służy ludowi Świniowic do dnia dzisiejszego. Od 1980 roku z polecenia Ks. Biskupa Alfonsa Nossola w kaplicy tej dla ludności starszej odprawiana jest w każdą niedzielę Msza św., na którą przychodzi znaczna część mieszkańców Świniowic.

VI.  Warunki demograficzne
Rok katolicy żydzi protestanci
1720 668 50 -
1781 653 138 -
1829 1468 158 8
1855 1968 143 46
1857 1710 137 44
1867 2010 132 37
1880 2185 115 25
1897 2227 87 34
1907 2225 59 21
1912 2311 39 43
1929 2384 37 50
1932 2437 ? ?
1936 2754 ? ?
1955 2712 ? ?
1959 2730 - ?
1963 2740 - ?
1981   
1994   
   

Zmieniła się demografia diametralnie po wojnie kiedy Parafia Wielowieś stała się Parafią niemal mono religijną, pozostali jeszcze mieszkańcy wyznania protestanckiego, ale jest ich znikoma ilości, schematyzmy diecezjalne nie podają, liczby protestantów.

           Żydowska przeszłość;
W 1664r.-pisze Bernard Brilling, Wielowieś była jedną z największych gmin żydowskich w osiemnastym wieku, co czwarty mieszkaniec był Żydem. Żydzi byli przeważnie handlarzami, którzy w okolicznych wioskach skupowali półprodukty i sprzedawali. Trudnili się handlem  w  miejscu  i okolicy. Mimo że  Wielowieś była tylko wsią przysługiwało jej mieszkańcom  odbywanie 6 razy do roku wielkich jarmarków, na które przybywali kupcy i handlarze z najodleglejszych stron, wielu  także z za ówczesnej granicy polskiej.
         Żydzi prowadzili również  gospody. Jedynie trzy, cztery sklepy  należały do Chrześcijan. W 1817r. żyło tu 279 Żydów. Od czerwca 1937r. w ciągu kilku miesięcy Żydzi  mieli wyjechać, czy w wszystkim się udało opuścić Wielowieś niewiadomo?
         W  XVII w. postawiono drewniany dom modlitw. Natomiast pierwszy zapis na temat synagogi pochodzi z 1763 r., kiedy to Salomon Bloch z Londynu  przysłał list do Hirscha Blocha  z Wielowsi. Z listu wynika, że zostanie rozpoczęta budowa synagogi w tym właśnie roku 1763, i będzie finansowana przez Żydów, którzy wyemigrowali  za granicę. W 1771  synagoga została ukończona i oddana do użytku. Z tych wzmianek wynika, że była to najstarsza  świątynia  Żydowska w regionie. O synagodze wielowiejskiej  mówiło się jako o najokazalszej bóżnicy na wschodnich rubieżach Niemiec. W nocy z 9 na 10 listopada 1938 r.-  znanej w historii  jako ,,Kristalnacht’’-,,Kryształowa noc’’ synagoga została wypalona, zniszczeniu uległy: wnętrze i dach. Po wojnie mieścił się w niej magazyn zbożowy GS Wielowieś, obecnie stoi pusta i czeka na zagospodarowanie. Na terenie  Wielowsi znajduje się również jeden z najstarszych cmentarzy żydowskich. Założony na przełomie XVIII/XIX w., z około 250 macewami. Pierwszy pochówek  na tym cmentarzu  dokonany został już  w 1694 r., kiedy to pogrzebano żonę fundatora cmentarza Jonatana Blocha. Napisy na kilku z nich od frontu po hebrajsku, a od tyłu po niemiecku. Ostatnie pochówek  z  1929 r. Po dzień dzisiejszy  macewy  zachowały się w bardzo dobrym stanie, mimo że zostały naruszone,,zębem czasu’’. Warto również dodać, że na tym  cmentarzu spoczywają przodkowie św. Edyty Stein.
       
VII.  Proboszczowie 
Księgi metrykalne

O wielowiejskich proboszczach z przeszłości bardzo mało wiemy. Najstarszy wzmiankowany proboszcz wielowiejski to:
 Mathias plebenus in Magna Villa, Tostensis sedis archipresbyteri cf. Schulte, Die Rechnung über Peterspf. von 1447, s. 193-244.
 Mikulas Polewka proboszcz "w Welowsi"- czcigodny Kniez sprzedał swój dział dóbr „w Bohussiczych” w państwie toszeckim za pewną sumę pieniędzy Jakubowi Twardokowi, obywatelowi toszeckiemu i jego erbom. Dane w Staniszczach 1532 roku.
 Ks. Paweł Ludwik Sidłowski - jak pisze wizytator biskupi z roku 1679 i 1687, cf. Jugnitz Vist.ber., s. 86 i 373 był proboszczem we Wielowsi  do 1678 roku, a po nim przyszedł;
 Ks. Jan JOCH , rodem z Toszka, magister filozofii i bakałarz teologii. Urodził się w 1647 roku w Toszku, studiował w Pradze, gdzie też został wyświęcony na kapłana w 1676 roku. Rok był wikarym w Toszku, pół roku gdzie indziej, a potem dostał się do Wielowsi w 1678 roku za proboszcza, gdzie w czasie drugiej wizytacji biskupiej w roku 1687 nadal przebywał, dlatego wizytator o nim wspomina / s. 86 i 373 /
Najstarsze Księgi parafialne

 Według danych z urzędowej księgi „Die alteren Personestandsregister Schlesiens”, Görlitz 1938 rok str. 62 w Parafii Wielowieś znajdowały się przed ostatnią wojną następujące Księgi metrykalne:
 Księgi chrztów  : 1638 - 1652   1664 - 1673   1674 - 1937
             Ślubów   : 1638 - 1685   1687 - 1729   1766 - 1937
              Zgonów   : 1679 - 1737     1765 - 1937
 Po wojnie w archiwum parafialnym pozostała tylko część, te od XIX wieku, pozostałe znajdują się w Archiwum Archidiecezjalnym we Wrocławiu, na probostwie  w  kancelarii  znajdują, się obecnie tylko fotokopie ksiąg sprzed XIX wieku, a będących w Archiwum wrocławskim.
     Starych druków i rękopisów w Wielowsi nie ma. Niestety niema też dosłownie żadnej kroniki sprzed 1945 roku . Czy była a zaginęła w czasie wojny tego, nie udało się ustalić. Brak też jakiejkolwiek pracy monograficznej o wielowiejskiej Parafii i miejscowościach tworzących Parafię, jest jedynie krótki opis Parafii Wielowieś w Kirschpiel Langendorf - Ks. Chrząszcza w jego historii, Śląska na str. 389-390 2*.1.
 Więcej materiałów o sztuce sakralnej w Wielowsi znaleźć można w cytowanej monografii: "Bau und Kunstdenkmaler, des Kreises Tost-Gleiwitz", str. 149-152  Langendorf.